Powstanie pierwszej w Polsce zbiorowej wystawy plastycznej poświęconej w całości dramatowi smoleńskiemu, zawdzięczamy determinacji i zaangażowaniu Joanny Błońskiej, plastyka pracującego w Sokołowskim Ośrodku Kultury w Sokołowie Podlaskim. Do projektu zaprosiła ona zaprzyjaźnionych i znajomych artystów. Wśród nich są nazwiska bardziej i mniej znane. Łączy ich wrażliwość, empatia, potrzeba wyrażenia uczuć, odwaga i samodzielność myślenia, a także pragnienie złożenia hołdu ofiarom i okazania współczucia ich rodzinom. Tak powstał – z dala od wielkich ośrodków i znaczących środowisk – zbiór dzieł, którego wartość, poza poziomem artystycznym, stanowi także to, że jest efektem całkowicie samodzielnej inicjatywy. Nie powstał w wyniku starań jakichkolwiek partii, instytucji czy – ruchów społecznych, lecz spontanicznie wyraża uczucia przepełniające wiele polskich serc.
Izabella Galicka
Pamięć. Jest cechą niezbędną w życiu człowieka rozumnego. Częścią jestestwa homo sapiens, odróżniającą ten gatunek od innych. Szczególnie od przyrody nieożywionej. Utrata pamięci może być nieszczęściem, tragedią, przyczyną śmierci nawet. Filozofia zajmuje się wyjaśnianiem znaczenia pamięci sięgając do przykładów i definicji starożytnych myślicieli. Diogenes Laertios sformułował przekaz o fortelu, jaki zastosował Pitagoras wobec Hermesa (grecki bóg odprowadzający zmarłych do Hadesu). Nie mogąc prosić o nieśmiertelność zarezerwowaną wyłącznie dla bogów greckich poprosił o pamięć. Starożytnicy znają potoczny opis postępowania pitagorejczyków: nie wstawali rankiem z łóżka dotąd, dopóki nie przypomnieli sobie swoich czynności podejmowanych dzień wcześniej. Pamięć stanowiła też dla filozofów atrybut niezależności, odrębności i tożsamości. Przechowywała przeszłość jako coś co stanowi o teraźniejszości, co stale musi być obecne „teraz”. Taka właśnie była i jest tożsamość, wizją osobowości pojedynczego człowieka, jego indywidualizmem i niepowtarzalnością. Tożsamość, jako cecha konstytutywna stosunku do siebie i stosunku do innego człowieka, do przedstawiciela swojej grupy etnicznej, swojego narodu – także do innych, do obcych. Psychologia odróżnia pojęcia tożsamości indywidualnej (osobistej) i społecznej (grupowej, wspólnej).
Dekalog, podstawowy wyznacznik moralności zawiera, w jednym z przykazań, nakaz pamięci. Jest, więc pamięć również nakazem moralnym, prawem i obowiązkiem. Ostatnią pracą, jaką napisał Karol Wojtyła, Jan Paweł II , była filozoficzna i moralna rozprawa Pamięć i tożsamość, zbiór refleksji filozoficznych i historycznych na temat praw i wolności człowieka, poświęcona demokracji i totalitaryzmom dwudziestowiecznym. Inspirowana rozmowami w Castel Gandolfo, prowadzonymi z wybitnymi intelektualistami: ks. prof. Józefem Tischnerem i prof. Krzysztofem Michalskim mogłaby być moralną podstawą dyskusji o nieszczęściu, jakie dotknęło Polskę i Polaków 10 kwietnia 2010 roku. Myśli naszego świętego, autorytetu moralnego i filozofa, nie trafiają jednakże „pod strzechy”. Zbyt szybko są zapominane, pomijane, by nie powiedzieć – lekceważone.
Smoleńsk 2010. Wyjaśnienia tragedii pochłonęły umysły polityków i znacznej części społeczeństwa. Nie stały się przyczyną moralnego katharsis, przeciwnie powstały podziały niemożliwe już w krótkim czasie do zniwelowania. Najbardziej logicznie zareagowali twórcy. Swoje przeżycia, swój ból postanowili utrwalić w materii, która im była najbliższa: w obrazie, grafice, w wierszu. Wielu znakomitych artystów zniżyło się do języka publicystyki, do przedstawienia w swej twórczości doraźnych treści, żalu, nieraz nawet wściekłości. Mieli do tego prawo, zasłużyli na zrozumienie. Sztuka piękna, rozumiana, jako coś ponadczasowego, niepowtarzalnego – odrzuci z czasem doraźne treści. Pozostaną, jako zapis chwili, przeżyć, dokument życia społecznego. Może ulegną zapomnieniu? W pamięci zbiorowej pozostaną dzieła wybitne, ponadczasowe.
Tadeusz Skoczek
Więcej informacji: https://www.facebook.com/galeriabramabielanska/
Współorganizacja: Galeria Brama Bielańska Cytadeli Warszawskiej, Muzeum Niepodległości w Warszawie, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Narodowe Centrum Kultury, Sokołowski Ośrodek Kultury